Op vrijdag 10 oktober heeft het TPOD-team van Geonovum nieuwe versies van de Waardelijsten IMOW en van alle TPOD’s gepubliceerd. De publicatie betreft een bundeling van vijf onderwerpen:
- Vernieuwing van de waardelijst thema
- Aanpassingen van een aantal waardelijsten vanwege de Annotatierichtlijn
- Aanpassingen van waardelijsten vanwege warmtetransitie
- Inhoudelijke aanpassingen in TPOD programma
- Aanpassing TPOD kennisgeving omgevingsvergunning voor buitenplanse omgevingsplanactiviteit: nieuwe procedure voor verwijderen contour
Vernieuwing van de waardelijst thema
De tekst van omgevingsdocumenten kun je (optioneel) annoteren met thema’s. In de TPOD-standaard is thema een kenmerk dat aanduidt over welk aspect van de fysieke leefomgeving een onderdeel van de tekst gaat. Thema is in viewers zoals Regels op de kaart een krachtig middel om alle tekst die over hetzelfde thema gaat te selecteren.
Het thema kies je uit een waardelijst. De waardelijst is in 2020-2021 tot stand gekomen en bestond uit de aspecten van de fysieke leefomgeving die in artikel 1.2, tweede lid, Omgevingswet zijn genoemd. Na het opdoen van ervaring in de praktijk is duidelijk geworden dat de thema’s in de waardelijst niet bruikbaar genoeg zijn. Onder begeleiding van Geonovum heeft een werkgroep bestaande uit inhoudelijk deskundige vertegenwoordigers van alle bestuurslagen en een adviesbureau een nieuwe versie van de waardelijst opgesteld. Deze nieuwe versie is inmiddels interbestuurlijk vastgesteld.
Nieuwe waardelijst
In tabel 1 zie je de nieuwe waardelijst en de oude waardelijst, met een duiding van de verschillen. In tabel 2, aan het einde van dit artikel, staan de thema’s van de nieuwe waardelijst met definitie en toelichting.
Tabel 1:
Waar vind je de waarden en wanneer kan je ze gebruiken?
De nieuwe versie van de waardelijsten is nu in de Stelselcatalogus beschikbaar. Op de website van de TPOD-standaard kun je de waardelijsten in een aantal bestandsformaten downloaden (onder het kopje Service-producten).
Voordat je gebruik kunt maken van de nieuwe waarden en iets merkt van de waarden die gaan vervallen, moeten er nog twee dingen gebeuren:
- De nieuwe thema’s en de validatieregels voor de thema’s die gaan vervallen worden geïmplementeerd in de viewer Regels op de kaart en de achterliggende database. Dat gebeurt op korte termijn.
- De nieuwe waarden worden geïmplementeerd in de plansoftwarepakketten. Hierover kan je softwareleverancier je informeren.
Hoe werkt het met thema’s die gaan vervallen?
Er zijn dus thema’s uit de oude waardelijst die gaan vervallen. Die thema’s zitten al wel in omgevingsdocumenten die al gepubliceerd zijn. Ze zitten ook in omgevingsdocumenten en wijzigingen daarvan die in voorbereiding zijn. Om dat proces niet te verstoren vervallen ze niet direct, maar geldt er een overgangsfase van een jaar. Die termijn hebben we met de vertegenwoordigers van alle bestuurslagen afgesproken. In de nieuwe versie van de waardelijst (versie 4.3.0) staan de thema’s die gaan vervallen nog wel, met de aantekening dat ze gaan vervallen:
In de toelichting/omschrijving van de waarde staat de datum waarop ze vervalt. Op 15 oktober 2026 publiceren we een nieuwe versie van de waardelijsten waarin die thema’s niet meer voorkomen; ze zijn dan echt vervallen en je kunt ze niet meer gebruiken. Bij de validatie van besluiten die je aan de landelijke voorzieningen aanlevert, merk je dit.
Lever je in de periode tussen de implementatie van de nieuwe waardelijsten en 15-10-2026 een (wijziging van een) omgevingsdocument aan met een thema dat gaat vervallen, dan krijg je bij de validatie de waarschuwing dat de waarde gaat vervallen. Je kunt dan:
- de publicatie doorzetten en het thema bij een volgende wijziging aanpassen, of
- de publicatie afbreken en het thema vervangen door een thema dat wel blijft bestaan.
Lever je na 15-10-2026 een (wijziging van een) omgevingsdocument aan met een thema dat dan is vervallen, dan krijg je bij de validatie een foutmelding. Je zult dan een ander thema moeten kiezen.
Er wordt niet gevalideerd op thema’s die al in een gepubliceerd omgevingsdocument voorkomen. Voor ieder thema uit de oude waardelijst dat gaat/is vervallen is er in de nieuwe waardelijst een waarde die is bedoeld als vervanger. Het kan ook zijn dat een ander nieuw thema beter past dan een vervallen waarde. In beide gevallen kan het voorkomen dat zowel het thema dat is vervallen als een nieuw thema dat je bij latere wijzigingen als vervanging hebt gekozen, in het omgevingsdocument voorkomt. Dat is onwenselijk, omdat dan het selectiemechanisme met thema niet meer goed werkt. Onze aanbeveling is daarom om de thema’s die gaan/zijn vervallen, overal te verwijderen en te vervangen door een ander thema.
Nieuwe versies van TPOD’s
In de TPOD’s stond dat het overgrote deel van de thema’s rechtstreeks ontleend was aan artikel 1.2 Omgevingswet met een bijlage die de relatie tussen artikel 1.2 Omgevingswet en de waardelijst voor thema uitlegde. Dat klopt niet meer, daarom hebben we in de nu gepubliceerde TPOD-versies die tekst en de bijlage uit de TPOD’s verwijderd. De TPOD’s vind je op de website van de TPOD-standaard.
De thema’s met definitie en toelichting
In tabel 2 staan de thema’s van de nieuwe waardelijst met definitie en omschrijving/toelichting. Thema’s, definitie en omschrijving/toelichting zijn uiteraard ook te vinden in de waardelijsten in de Stelselcatalogus en de downloadversie op de website van de TPOD-standaard.
Tabel 2:
| Thema | Definitie | Omschrijving/Toelichting |
| bodem | Kenmerk dat aangeeft dat de regels of het beleid gericht zijn op bodem als aspect van de fysieke leefomgeving, waaronder in ieder geval bodembescherming, bodemkwaliteit, grondwater. | Thema voor regels en beleid over bodem en ondergrond. |
| bouwen | Kenmerk dat aangeeft dat de regels of het beleid gaan over het plaatsen, geheel of gedeeltelijk oprichten, vernieuwen, veranderen of vergroten van (bouw)werken. | Thema voor regels en beleid over de vormen van bouwen en bouwwerken die ergens wel of juist niet zijn toegestaan en de voorgenomen ontwikkelingen m.b.t. de bouw. |
| duurzaamheid | Kenmerk dat aangeeft dat de regels of het beleid gericht zijn op de duurzame ontwikkeling van de fysieke leefomgeving, waaronder in ieder geval klimaatadaptatie, energietransitie, circulariteit en het tegengaan van hittestress. | Thema voor regels en beleid over een duurzame ontwikkeling waarbij wordt voorzien in de behoeften van de huidige generatie zonder daarmee voor toekomstige generaties de mogelijkheid in gevaar te brengen om ook in hun behoeften te voorzien. |
| economie | Kenmerk dat aangeeft dat de regels of het beleid gericht zijn op economie als aspect dat gevolgen heeft voor de fysieke leefomgeving, waaronder in ieder geval bedrijven, detailhandel, horeca, dienstverlening, kantoren. | Thema voor regels en beleid over de voorgenomen economische ontwikkeling en de in dat kader te stimuleren of juist te beperken economische sectoren. |
| energie | Kenmerk dat aangeeft dat de regels of het beleid gericht zijn op de benutting en bescherming van de energievoorziening. | Thema voor regels en beleid over het gebruik, de ontwikkeling en de bescherming van energiebronnen. |
| erfgoed | Kenmerk dat aangeeft dat de regels of het beleid gericht zijn op de bescherming van erfgoed. | Thema voor regels en beleid over cultureel erfgoed (monumenten, archeologische monumenten, stads- en dorpsgezichten, cultuurlandschappen en natuurlijk erfgoed) en werelderfgoed (in Nederland gelegen cultureel en natuurlijk erfgoed dat op grond van het Werelderfgoedverdrag is opgenomen op de Werelderfgoedlijst). |
| geluid | Kenmerk dat aangeeft dat de regels of het beleid gericht zijn op geluid als aspect dat gevolgen heeft voor de fysieke leefomgeving. | Thema voor regels en beleid over het bereiken en/of in stand houden van de gewenste geluidskwaliteit en het belang van geluid voor het leefmilieu en de gezondheid van mensen. Deelaspect van het bredere thema milieu met zo grote impact dat het een eigen thema rechtvaardigt. |
| gezondheid | Kenmerk dat aangeeft dat de regels of het beleid gericht zijn op het beschermen van de gezondheid. | Thema voor regels en beleid over een gezonde fysieke leefomgeving: een leefomgeving die als prettig wordt ervaren (welbevinden/kwaliteit), uitnodigt tot gezond gedrag (gezondheidsbevordering) en waar de druk op de gezondheid zo laag mogelijk is (gezondheidsbescherming). |
| infrastructuur | Kenmerk dat aangeeft dat de regels of het beleid gericht zijn op de infrastructuur als aspect van de fysieke leefomgeving. | Thema voor regels en beleid over wegen en vaarwegen (waaronder routenetwerken voor wandelen, fietsen en varen), spoorwegen, havens, luchthavens, energie-infrastructuur, telecommunicatie-infrastructuur, buisleidingen, openbare hemelwater- en ontwateringsstelsels en vuilwaterriolen, infrastructuur voor watervoorzieningswerken als bedoeld in artikel 1, eerste lid, van de Drinkwaterwet en andere vitale infrastructuur. |
| landbouw | Kenmerk dat aangeeft dat de regels of het beleid gericht zijn op landbouw als aspect dat gevolgen heeft voor de fysieke leefomgeving. | Thema voor regels en beleid over de vormen van landbouw die ergens wel of juist niet zijn toegestaan, het stimuleren of juist in/beperken van bepaalde vormen van landbouw, het tegengaan van schadelijke effecten van landbouw en de voorgenomen ontwikkeling voor landbouw. |
| landschap | Kenmerk dat aangeeft dat de regels of het beleid gericht zijn op de bescherming en ontwikkeling van het landschap. | Thema voor regels en beleid over landschapsbehoud, landschappelijke waarden, landschappelijke kwaliteiten en dergelijke. |
| lucht | Kenmerk dat aangeeft dat de regels of het beleid gericht zijn op lucht als aspect van de fysieke leefomgeving. | Thema voor regels en beleid over het bepalen, beoordelen, beschermen en borgen van de kwaliteit van de binnen- en buitenlucht. |
| milieu | Kenmerk dat aangeeft dat de regels of het beleid gericht zijn op de milieukwaliteit als aspect dat gevolgen heeft voor de fysieke leefomgeving. | Thema voor regels en beleid over het verbeteren van de milieukwaliteit, het terugdringen van vervuiling en over activiteiten waardoor emissies, hinder of risico’s worden veroorzaakt. Breed thema, waaronder ook andere aspecten zoals geluid en lucht kunnen vallen. Wordt expliciet één van die aspecten afzonderlijk bedoeld, kies dan het betreffende thema. |
| mobiliteit | Kenmerk dat aangeeft dat de regels of het beleid gericht zijn op mobiliteit als aspect dat gevolgen heeft voor de fysieke leefomgeving. | Thema voor regels en beleid over de manieren waarop en de middelen waarmee mensen zich verplaatsen en het stimuleren of juist in/beperken van bepaalde vormen van mobiliteit. |
| natuur | Kenmerk dat aangeeft dat de regels of het beleid gericht zijn op natuur als aspect van de fysieke leefomgeving, waaronder in ieder geval bescherming van flora, fauna en habitats. | Thema voor regels en beleid over o.a. natuurbescherming, natuurgebieden, (natuurlijke) habitats, flora en fauna, natuurwetenschappelijke waarden en natuurwaarden. |
| planologisch gebruik | Kenmerk dat aangeeft dat de regels of het beleid gericht zijn op het gebruiken van gronden of bouwwerken. | Thema voor regels en beleid over welke vormen van gebruik ergens wel of juist niet zijn toegestaan, dan wel het voorgenomen gebruik dat ergens wordt nagestreefd. |
| procedures | Kenmerk dat aangeeft dat de regels of het beleid gericht zijn op processen en procedures. | Thema voor regels en beleid over processen en procedures, waaronder participatie, toepassing van afdeling 3.4 Awb, advisering, commissies en dergelijke. |
| recreatie | Kenmerk dat aangeeft dat de regels of het beleid gericht zijn op recreatie als aspect dat gevolgen heeft voor de fysieke leefomgeving. | Thema voor regels en beleid over o.a. verblijfsrecreatie, dagrecreatie en de recreatieve voorzieningen die daarvoor nodig zijn. |
| veiligheid | Kenmerk dat aangeeft dat de regels of het beleid gericht zijn op het waarborgen van de veiligheid als onderdeel van de fysieke leefomgeving. | Thema voor regels en beleid over o.a. externe veiligheid/omgevingsveiligheid en sociale veiligheid. |
| water | Kenmerk dat aangeeft dat de regels of het beleid gericht zijn op water als aspect van de fysieke leefomgeving, waaronder in ieder geval watersystemen en oppervlaktewater. | Thema voor regels en beleid over o.a. het beperken van wateroverlast en waterschaarste en het beschermen van de waterkwaliteit. |
| wonen | Kenmerk dat aangeeft dat de regels of het beleid gericht zijn op wonen als aspect dat gevolgen heeft voor de fysieke leefomgeving. | Thema voor regels en beleid over waar en welke vormen van wonen ergens wel of juist niet zijn toegestaan, woningbouwontwikkeling, voorgenomen woningbouwlocaties en dergelijke. |
Aanpassingen van waardelijsten vanwege de Annotatierichtlijn
In juli van dit jaar hebben we de Annotatierichtlijn voor omgevingsdocumenten met artikelstructuur gepubliceerd. Er zijn onder andere richtlijnen over de toepassing van de annotatie Gebiedsaanwijzing en richtlijnen over de annotatie Activiteit.
Waardelijsten voor Gebiedsaanwijzinggroepen
Richtlijn 26 zegt: “Annoteer met Gebiedsaanwijzing ieder artikel of lid dat gaat over een gebied waarvoor een wettelijke verplichting geldt voor het aanwijzen en/of geometrisch begrenzen van dat gebied.” Bij deze richtlijn hoort een bijlage met de gebieden waarvoor de wettelijke verplichting geldt om ze aan te wijzen en/of geometrisch te begrenzen. Voor een aantal gebieden waarvoor zo’n verplichting geldt, bestond nog geen waarde voor de betreffende Gebiedsaanwijzing. In de nieuwe versie van de waardelijsten voegen we voor een deel van die gebieden waarden toe.
Richtlijn 28 zegt dat je bij het annoteren van het omgevingsplan bij voorkeur de Gebiedsaanwijzing van het type Functie, Beperkingengebied of Bouw kiest. In de oude versie van de waardelijsten waren bodemfunctieklasse industrie, bodemfunctieklasse landbouw/natuur en bodemfunctieklasse wonen opgenomen in de waardelijst groep voor het Gebiedsaanwijzingtype Bodem. Het indelen van de bodem in bodemfunctieklassen kan alleen in het omgevingsplan en daarom moet je daarvoor volgens richtlijn 28 de Gebiedsaanwijzing Functie gebruiken. Die waardelijst had die waarden juist niet.
Daarnaast is een aantal waarden toegevoegd naar aanleiding van voorstellen van gebruikers van de standaard.
Samen heeft dit geleid tot de volgende aanpassingen in de waardelijsten:
Toegevoegde waarden | |
| Waardelijst | Waarde |
| Functiegroep |
|
| Natuurgroep |
|
Waarden die gaan vervallen (vervaldatum 15-10-2026) | |
| Waardelijst | Waarde |
| Bodemgroep |
|
Zie voor het vervallen van waarden paragraaf Hoe werkt het met thema’s die gaan vervallen? in de bovenstaande tekst.
Waardelijst voor activiteitregelkwalificatie
Richtlijn 14 legt uit hoe je de activiteitregelkwalificatie, het kenmerk dat aangeeft wat de juridische strekking van de regel over een Activiteit op een bepaalde Locatie is, moet toepassen. Tijdens de openbare reviewronde van de Annotatierichtlijn is als reactie gegeven dat er geen passende activiteitregelkwalificatie is voor regels die onderwerpen aanwijzen waarvoor het bevoegd gezag maatwerkvoorschriften kan stellen (artikel 4.5 Omgevingswet). Zo’n waarde ontbrak inderdaad en is wel nodig. Daarom is aan de waardelijst Activiteitregelkwalificatie de waarde ‘maatwerkvoorschriftbevoegdheid’ toegevoegd.
NB: Artikel 4.5 Omgevingswet geeft ook de bevoegdheid om onderwerpen aan te wijzen waarvoor het bevoegd gezag voorschriften aan een omgevingsvergunning kan verbinden. Dergelijke artikelen geven, net als artikelen met beoordelingsregels en indieningsvereisten, invulling aan de vergunningplicht en annoteer je daarom met de activiteitregelkwalificatie vergunningplicht.
Aanpassingen van waardelijsten vanwege warmtetransitie
Na inwerkingtreden van de Wet gemeentelijke instrumenten warmtetransitie wordt het warmteprogramma toegevoegd aan de verplichte gemeentelijke programma’s (artikel 3.6 Omgevingswet). Om die plicht verder uit te werken heeft de minister van VRO het ontwerp van het Besluit gemeentelijke instrumenten warmtetransitie’ gepubliceerd. Het warmteprogramma moet een overzicht bevatten van de locaties waarvoor een warmtetransitiegebied is toegedacht. Als in het warmteprogramma een warmtetransitiegebied is toegedacht, kan in het omgevingsplan een locatie worden aangewezen als warmtetransitiegebied. In het omgevingsplan moet dan de geometrische begrenzing van het warmtetransitiegebied worden vastgelegd.
Er geldt dus -onder voorwaarden- een wettelijke verplichting voor het in het omgevingsplan aanwijzen en/of geometrisch begrenzen van een gebied. Op grond van richtlijn 26 van de Annotatierichtlijn moet zo’n gebied met een Gebiedsaanwijzing geannoteerd worden. In het warmteprogramma is het wenselijk om dat te doen. De passende waarden voor het programma en het omgevingsplan worden nu vast aan de waardelijsten IMOW toegevoegd. Daardoor kan ook een gemeente die nu vast een warmteprogramma vaststelt en eventueel ook al in het omgevingsplan een warmtetransitiegebied aanwijst, gebruik maken van de juiste waarde.
Dit heeft geleid tot de volgende toevoegingen aan de waardelijsten:
Toegevoegde waarden | |
| Waardelijst | Waarde |
| Energievoorzieninggroep | toegedacht warmtetransitiegebied |
| Functiegroep | warmtetransitiegebied |
Inhoudelijke aanpassingen in TPOD programma
In de nieuwe versie van het TPOD programma zijn nu 4 typen programma onderscheiden: het verplichte programma, het onverplichte programma, het programma met programmatische aanpak en het vrijwillige programma. Dat is om beter uit te kunnen leggen voor welke programma’s de verplichting geldt voor het toepassen van afdeling 3.4 Awb en voor welke programma’s het toepassen van de STOP/TPOD-standaard en publiceren van het programma in het publicatieblad verplicht is. Daarnaast zijn de programma’s van de artikelen 22.18 en 22.21 Omgevingswet aan de beschrijvingen toegevoegd en zijn enkele aanvullingen en correcties van juridische aard aangebracht.
Aanpassing TPOD kennisgeving omgevingsvergunning voor buitenplanse omgevingsplanactiviteit
In het TPOD kennisgeving omgevingsvergunning voor buitenplanse omgevingsplanactiviteit is beschreven in welke gevallen die kennisgeving zo gepubliceerd moet worden dat kennisgeving en bijbehorende contour van het gebied waarvoor de omgevingsvergunning is verleend in Regels op de kaart worden ontsloten. Paragraaf 2.4 van dit TPOD gaat over het beëindigen van de zichtbaarheid van die kennisgeving in Regels op de kaart. Het bevoegd gezag kan dat niet zelf doen. In de vorige versie was aangegeven dat in zo’n geval het bevoegd gezag een mail moest sturen naar een mailadres van het Kadaster. Gebleken is echter dat dat mailadres niet meer bestaat. De juiste procedure is nu het indienen van zo’n verzoek via het formulier op de website van het Informatiepunt Leefomgeving. Dat staat nu in de nieuwe versie van het TPOD, met een link naar het formulier en opgave van de gegevens die daarvoor moeten worden aangeleverd.