Om de mogelijkheden van de omgevingsvisie te verkennen en ervaringen te delen organiseert Geonovum de "werkplaats omgevingsvisie". In deze werkplaats komen onder andere professionals van verschillende bevoegd gezagen bij elkaar en gaan zij aan de slag met het instrument omgevingsvisie. Het uiteindelijke doel van de werkplaats is om te komen tot concrete resultaten van een vorm-inhoudelijk en technisch goede omgevingsvisie.
Er wordt in de werkplaats concreet gewerkt aan enkele omgevingsvisies door zowel de provincie Utrecht als de gemeenten Leiden en Haarlem en het Rijk. Geonovum faciliteert en ondersteunt in de werkplaats met inhoudelijke en technische kennis en expertise. De geleerde lessen die hieruit getrokken worden, staan hieronder per onderwerp beschreven.
Kaarten in de Omgevingsvisie
Om inhoudelijke kaarten in het DSO te kunnen raadplegen kan het object "Kaart" worden gebruikt. Door in de tekst te annoteren met een Kaartobject wordt een gedeelte van de tekst van een OV gekoppeld met de bijbehorende kaart. Op deze manier wordt de functionaliteit van het DSO gebruikt om de kaart bij de tekst te tonen.
Kaderteksten in de Omgevingsvisie
In een omgevingsvisie worden veelvuldig kaders gebruikt waarin met een apart stuk tekst een onderwerp wordt toegelicht of een aanverwant onderwerp wordt aangehaald. Dit staat los van de mogelijkheid om in de vrijetekststructuur koppen te gebruiken om de hoofdtekst in te delen en te ordenen.
Kaderteksten worden als zodanig verwerkt in de raadpleegomgevingen van het DSO. In de viewer van het DSO zijn ze te zien als omkaderde tekstblokken.
Omgevingsvisie in STOP-TPOD
Veel bevoegde gezagen zijn al bezig met het opstellen van een omgevingsvisie. Deze kan als IMRO-structuurvisie worden opgezet en gepubliceerd op ruimtelijkeplannen.nl. Bij het opstellen van de omgevingsvisie werken meerdere disciplines samen aan verschillende onderdelen, zoals de inhoud van de tekst en het koppelen van de geografie.
Bij het indelen van de tekst kan al rekening worden gehouden met de omzetting naar STOP-TPOD. Door consequent met koppen te werken is het mogelijk de tekst met behulp van plansoftware te structureren naar de vrijetekststructuur voor de omgevingsvisie. Deze structuur wordt ondersteund door het DSO, zodat deze ook te raadplegen is in de viewer.
Samenhang omgevingsvisie en omgevingsverordening
De samenhang van de omgevingsvisie met andere omgevingsdocumenten, waaronder de omgevingsverordening ziet eruit, zoals in de onderstaande afbeelding.
Beleid en uitwerking is waar de omgevingsvisie thuis hoort. Partijen die de omgevingsvisie gebruiken zijn Rijk, provincies en gemeenten.
Inhoud van een omgevingsvisie:
- beschrijving van de hoofdlijnen van de kwaliteit van de fysieke leefomgeving
- de hoofdlijnen van de voorgenomen ontwikkeling, het gebruik, het beheer, de bescherming en het behoud van het grondgebied
- de hoofdzaken van het voor de fysieke leefomgeving te voeren integrale beleid
Overlappende annotaties
Om te bekijken hoe de omgevingsvisie samenhangt met de omgevingsverordening is er onderzoek gedaan naar overlappende annotaties die in beide omgevingsdocumenten voorkomen. Het gaat om de annotaties thema, gebiedsaanwijzing en locatie. Het doel is om te bekijken of het mogelijk is om informatie te clusteren en te bekijken hoe dit eruit ziet in het DSO-LV.
Thema
Zowel de omgevingsvisie als de omgevingsverordening hebben thema natuurbescherming gekregen als overlappende annotatie. Bij de omgevingsvisie is de Divisie geannoteerd en bij de omgevingsverordening het artikel.
Het DSO-LV filter leent zich niet goed voor het clusteren van informatie in dit geval omdat het thema natuurbescherming in de omgevingsverordening zit onder kopje Regelgeving en voor omgevingsvisie onder het kopje Beleid. Bij regelgeving is geen filter op thema op het moment. Voor clusteren van informatie is het op het moment thema niet de geschikte annotatie. Volgens de provincie Utrecht blijft er dan niet veel meer over.
Locatie
Een andere overlappende annotatie is de locatie.
Ganzenrustgebied komt, zoals je in de afbeelding hierboven ziet, in beide documenten voor. Als je op de juiste coördinaten klikt, krijg je het beleid en netjes alle regels te zien in de selectie. Net buiten dat gebied klikken resulteert erin dat je deze zaken niet in beeld krijgt. Je kunt niet op een ganzenrustgebied zoeken en daar alle beleid en regels voor krijgen (je kunt het niet isoleren).
Gebiedsaanwijzing
De volgende annotatie is een gebiedsaanwijzing: werelderfgoed Neder-Germaanse Limes
Wikipedia: De Neder-Germaanse limes waren de Romeinse buitengrenzen, de limes, in de Romeinse provincie Neder-Germanie. De limes liep langs wat nu de Oude Rijn, de Kromme Rijn en de Nederrijn is, van Lugdunum (Katwijk) naar Duitsland. Samen met de Opper-Germaans-Raetische limes vormt het de Limes Germanicus.
In de omgevingsvisie en omgevingsverordening komt de gebiedsaanwijzing Werelderfgoed Neder-Germaanse Limes inclusief de geometrie voor. In de gebiedsaanwijzing, daarachter zit weer een locatie met bijbehorende geometrie.
Bij regeltekst komt de annotatie gebiedsaanwijzing Werelderfgoed wel naar voren in de viewer, maar bij de vrijetekst niet (wel geannoteerd). Hierdoor is nog niet duidelijk hoe de clustering er in de praktijk uit ziet.
Hergebruik van gml
Voor het hergebruik van gml hebben we twee omgevingsdocumenten gemaakt:
-
Omgevingsverordening Utrecht
-
Omgevingsvisie Utrecht
In Omgevingsverordening Utrecht zijn drie locaties vastgelegd:
-
Ambtsgebied Provincie Utrecht (PV26)
-
Ganzenrustgebied.gml (nl.imow-pv26.gebied.00001). Zie afbeelding onder.
-
Voorlopigelijst-UNESCO-Neder-GermaanseLimesbufferzone.gml
(nl.imow-pv26.gebied.00002)
In Omgevingsvisie Utrecht wordt verwezen naar bovenstaande id’s. Dit kan via een dynamische koppeling (by reference) en via een niet dynamische koppeling (by value).
Dynamisch koppelen
Het is niet mogelijk om te koppelen naar de gml (guid), maar wel naar elk willekeurig object in de OZON-database, dus ook locaties. In voorgaand voorbeeld is in Omgevingverordening Utrecht ganzenrustgebied.gml vastgelegd met locatie nl.imow-pv26.gebied.00001. Daarna kan iedereen koppelen naar dit locatie-id.
Voordeel: Bij bedoeld gebruik scheelt repeterende data en kan het helpen bij een efficiënt beheer.
Nadeel: Dit is een dynamische koppeling, dus bij wijziging of overschrijving van de inhoud van locatie-id nl.imow-pv26.gebied.00001 zijn alle verwijzingen ernaar aangepast. Bij onbedoelde overschrijving is er geen controle op.
Niet dynamisch koppelen
Bij een niet-dynamische koppeling wordt niet verwezen naar het oorspronkelijke object maar naar een kopie van het object, dat dus altijd meegeleverd moet worden. Dit zou bijvoorbeeld kunnen door een datum toe te voegen aan de id, in dit geval nl.imow-pv26.gebied.2021051000001. Hier zijn meer opties mogelijk.
Voordeel: Je voorkomt onbedoelde foute verwijzingen en mogelijke dode links.
Nadeel: De OZON-database wordt belast met veel herhalende kopieën.
Advies
Vanuit TPOD standaard wordt afgeraden om dynamisch te koppelen!
Hergebruik van objecten
Provincies en gemeenten zijn op zoek naar een werkwijze waarbij objecten zo optimaal mogelijk benut kunnen worden. Zo wil men bijvoorbeeld locaties kunnen herbruiken of ernaar kunnen verwijzen in andere plansoorten, zodat de gebieden in sync zijn en niet opnieuw hoeven worden ingetekend.
Voordelen voor bevoegd gezagen:
-
Enkelvoudige opslag, meervoudig gebruik
-
Exact dezelfde begrenzing, kleinere kans op fouten
Test mogelijkheden hergebruik objecten
Om inzicht te krijgen in het hergebruik van objecten en de werking van verwijzingen ernaar heeft Geonovum een test gedaan met hergebruik van een locatie.
Situatie:
- Omgevingsverordening met één gebiedsaanwijzing
- Omgevingsvisie met dezelfde gebiedsaanwijzing
-
Twee besluiten ( Omgevingsverordening & Omgevingsvisie) met hetzelfde object met dezelfde id: Dat geeft foutmelding (Ozon 4003) dat object al gebruikt wordt.
-
Twee besluiten (Omg & Ovi) met hetzelfde object met verschillende id’s: Deze komen netjes in systeem, alleen gebied krijgt nu per id een vinkje.
-
Twee besluiten (Omg & Ovi) waarbij één besluit een object heeft en het andere besluit ernaar verwijst. Valt uit te zetten in:
-
Via een extref > Was op moment van schrijven nog niet geïmplementeerd
-
Via een intref > komt netjes in systeem onder één vinkje.
Test muteren na hergebruik
Met extRef wordt bedoeld een verwijzing naar object zonder het object zelf niet aan te wijzen door middel van een verwijzing naar een ID. Het ID wordt gekoppeld aan de lopende tekst van het besluit.
In deze test wordt verder gegaan wat er gebeurt als je zo’n besluit gaat muteren. Er wordt hiervoor e.e.a aangepast in de locatie van een omgevingsplan waarnaar de omgevingsvisie is verwezen:
- als je het gebied wijzigt in een omgevingsplan waarnaar de omgevingsvisie is verwezen (bv. vergroten)
- als je de naam van het gebied wijzigt in het omgevingsplan
Deze mutatie vindt dan ook plaats in de omgevingsvisie en dat is onwenselijk, want de originele tekst is niet bedoeld voor het grotere gebied én de aangepaste naam komt dan ook in de omgevingsvisie wat wellicht niet meer passend is of slaat op de tekst in de omgevingsvisie.
In een mutatie binnen het object (in besluit waarin het vastgelegd is) waarbij het object een ander ID krijgt of beëindigd wordt, behoudt het verwijzende object de annotatie, maar heeft hier geen locatie meer bij en wordt dus ‘corrupt’.
Conclusie hergebruik
Het hergebruiken van objecten, zoals locatie, is technisch mogelijk, maar juridisch mag het niet. Dit geldt overigens voor het hergebruik van alle objecten. De bronhouder blijft eigenaar van de objecten. Het moet dus niet mogelijk zijn om andermans bronnen te kunnen gebruiken.
Geleerde lessen gemeente Leiden
- Van begin af aan alles digitaal in beeld brengen
- Denk na over digitale structuur (wat is de digitale kapstok?)
- Denk na over waar welke tekst op de kaart moet landen (Visie schrijven vanuit locatie en geometrieën toevoegen)
- Het vraagt een andere manier van tekenen
- Annoteren snappen en kunnen (hoe schrijf je het op en welke structuur gebruik je)
- Er is veel mogelijk binnen de standaarden (zo kunnen bijvoorbeeld afbeeldingen gewoon worden toegevoegd)
- Het ziet er echt anders uit (look en feel is anders dan nu)
- Moeilijk om collega’s hierin mee te nemen als het niet concreet is en het moet zichtbaar zijn wat het betekent voor het werk
Het hele verhaal is hier te bekijken.
Geleerde lessen Provincie Utrecht
- Ga uit van het verhaal dat je wilt vertellen en kies logische opbouw
- Bedenk goed dat een Glossy omgevingsvisie zich moeilijk laat vertalen naar de DSO viewer Regels op Kaart
- Denk vanuit de kaart, of vanuit de viewer: wat ziet de lezer?
- Zorg op laagste niveau van tekst-met-kopje voor een specifiek te annoteren eenheid (thema, werkingsgebied, hoofdlijn)
- Cluster de teksten bij voorkeur zo dat je ze efficiënt kan annoteren in plansoftware (anders veeeeeeel werk!)
- Annotaties sturen functionaliteit van viewer: hoe meer hoe beter!
- Gebruik visie-tekstobjecten als basis voor programma’s
- Neem de tijd om locaties te maken, inclusief afhankelijkheden en beheerafspraken
Het hele verhaal is hier te bekijken.